EGILEA: José María Gorordo Bilbao
Hizkuntza: Gaztelania
Deskribapena:
Obra elkarrekin saltzen diren bi liburu osatzen dute.
I Alea: Eztabaida historiografikoa
II Alea: Eskubide historikoen jatorria eta izaera
Bizkaiak, Erdi Aroan, bi liburutan banatutako lana, Juan Antonio Llorente kalonjearen (Rincon de Soto, 1756, Madril, 1823) tesiare, Francisco de Aranguren y Sobrado Bizkaiko Foru Aldundiko betiko aholkulariaren (Barakaldo, 1754, Madril, 1808), Fray Domingo de Laviín beneditarraren (1808) eta Fray la Cleraviín de Lavijoren (1808) arteko alderaketa planteatzen du. Llorenteren obra botere publikoek zabaldu eta babestu zuten, zentsura ofizialak Arangurenena 1994ra arte erabat argitaratzea eragotzi zuen bitartean; bestalde, Lerin oso ezezaguna izan da, harik eta 2015ean Bizkaiko Batzar Nagusiek Obras de fray Domingo de Lerín y Clavijo argitaratu zuten arte, obra honen egilearen sarrerako azterlan batekin.
I. alean, Eztabaida historiografikoan, dokumentuen azterketa oso xehatua egiten da, eta Llorentek sartutako interpolazio eta manipulazio arbitrarioak detektatzen eta egiaztatzen dira, besteak beste, García de Navarra erregearen inozotasun-diploma, 1051ko urtarrilaren 30ekoa, eta Ingalaterrako erregearen arbitrajearen dokumentuak, Gaztela eta Nafarroaren artean (1176-1179). Llorentek dio Baskongadak beti egon zirela Asturias, Leon, Gaztela edo Nafarroako erregeen menpe, eta, beraz, haien foruak eta baskongadoek izan zituzten prerrogatiba guztiak errege-erreginek egindako esker on eta merituen ondorio zirela; Arangurenek eta Lerinek, berriz, Bizkaiaren jatorrizko independentzia defendatzen dute, bizkaitarren eta jauntxoen arteko itunez sortutako lurralde bereizia.
Kontuan hartu behar da ikerketak aipatzen dituen gertaerak garai feudal batean gertatzen direla, eta, beraz, ezinezkoa edo oso zaila dela horiek egungo balioekin azaltzen saiatzea; horregatik, interpretazio-zalantzak sortzen dira konfiskazioen edo lurraldearen botere-hartzeen zilegitasunari dagokionez, hainbat unetan: batzuek, Llorentek esaterako, benetako subiranotasunagatik justifikatzen dute; Arangurenek eta Lerinek, berriz, inolako indarrik gabeko egoerei egozten diete.
II. alean (Eskubide historikoen jatorria eta izaera), Llorentek ukatu egiten du Bizkaiaren berezitasuna eta bizkaitarren eta jauntxoen arteko itunak zeudela; Bizkaiak ez zuen inoiz lege propiorik izan, baizik eta erromatarren, godoen, asturiarren, leondarren, gaztelarren eta nafarren legeen bidez gobernatu ziren, hurrenez hurren, eta bularrak eta zergak ordaintzen ziren, Gaztelan bezala.
Arangurenen ustez, bizkaitarrek beti izan zituzten arau propioak, jatorriz idatzi gabeko ordenamendu juridikoa, usadio eta ohituretan oinarritua (eskubide historikoak), eta askoz geroago, Erdi Aroan, lege idatziak (Juan Nuñezen koadernoa, 1342koa, Gonzalo Mororen Ermandadea, 1394koa, Foru Zaharra, 1452koa eta Berria, 1526koa). Bizkaitar guztiak semeordeak ziren, aske eta salbuetsiak, eskaera, zerbitzu, txanpon eta alkabala orotatik kito eta frankeatuak, eta auzitegi propioa eta esklusiboa izan zuten (Valladolideko Errege Kantzelaritzako Sala de Vizcaya). Lerinek defendatzen du Bizkaiko jaurerria estatu subirano eta independentea izan zela, eta bere buruak ahalmen, nagusitasun eta jurisdikzio guztiak erabiltzen zituela subirano gisa.
Aurkezten den eztabaida historiografiko berri eta zirraragarriak beste ikertzaile batzuen interesa piztu nahi du ekarpen edo ikuspegi berriak bilatzeko.
TIPOLOGIA: Ikerlana - 17 x 24 cm – 1424 orrialde. - Azal gogorra.